maandag 14 januari 2013

Bernlef, 'Onbewaakt ogenblik' (BOEK)


De verbeelding is altijd superieur

De nieuwe uitgever van Henk Materman heeft goed begrepen dat autobiografieën van schrijvers beter verkopen dat hun literaire werk. De bejaarde auteur, het alter ego van Bernlef in zijn laatste, kort voor zijn dood voltooide roman Onbewaakt ogenblik, moet het verhaal van zijn leven daarom op papier zetten. Het liefst de ontmoetingen met beroemde collega’s, daar is het publiek het nieuwsgierigst naar.
Aanvankelijk zwicht Materman voor zijn uitgever, in wie Bernlef de veranderingen in het boekenvak mild bespot. Hij beschrijft zijn jeugd: de huizen, de ontdekking van de poëzie, de fascinatie voor de astronomie, de eerste verkering, zijn passie voor hardlopen. Maar al gauw loopt hij vast. Zijn geheugen is zo leeg. En wat hij opschrijft, lijkt fictie. Zijn het wel zijn eigen herinneringen? Materman beseft dat alleen het heden bestaat. Slechts af en toe, in onbewaakte ogenblikken, licht het verleden op – niet als een herinnering, maar als iets wat opeens weer heden is. Als je opeens de winkel terugziet die ooit in hetzelfde pand gevestigd was bijvoorbeeld.
Wie er zo over denkt, kan beter geen autobiografie schrijven. Materman ziet dus, met een zucht van bevrijding, van de opdracht af.
Ook Bernlef besluit zijn oeuvre niet met memoires. Maar Onbewaakt ogenblik is wel een perfect slotakkoord. In het hybride boek staat het centrale thema van zijn oeuvre centraal: de werking van het geheugen. En hij beoefent alle genres waarin hij een halve eeuw heeft geëxcelleerd, door het proza te vermengen met een essayistische beschouwing over de Franse auteur Patrick Modiano en enkele gedichten. Ook schrijft hij over zijn grote passie, de jazz.
In het korte essay over Een stamboek van Modiano, dat Bernlef in 2005 zelf heeft vertaald, betreurt hij het dat zo’n raadselachtig auteur de feiten van zijn leven heeft prijsgegeven. De lezer weet nu welke autobiografische gebeurtenissen ten grondslag lagen aan de fictie. Dat doet afbreuk aan het mysterie dat het oeuvre van Modiano zo’n kracht geeft.
Die fout heeft Bernlef niet willen maken door zijn ongetwijfeld interessante memoires via Materman te voltooien. De verbeelding is altijd superieur aan de werkelijkheid. Dat is de boodschap die hij zijn lezers heeft willen nalaten.
(Eerder gepubliceerd in BOEK 1, 2013)

Geen opmerkingen: