Het Boekenweekthema 2019 zorgde eerder dit jaar voor hoogoplopende beroering. Hoe gaan uitgeverijen ermee om? Een aantal verzet zich actief tegen de keuze van de CPNB, de meeste haken er echter traditioneel op in, zo blijkt uit de pas verschenen voorjaarsaanbiedingen.
De moeder de vrouw? Marketing manager Taïs Vezo van Atlas Contact was 'verbaasd' toen de CPNB in juni het thema van de Boekenweek 2019 bekend maakte, vertelt ze. Waarom zette het pr-bureau van het boekenvak van 23 tot en met 31 maart het debat over vrouwelijkheid en moederschap centraal? Waarom richtte het zijn pijlen niet op vrouwelijke auteurs? Toen ze vervolgens de talloze afwijzende reacties zag, dacht ze: misschien kunnen we er een positieve draai aan geven als we zélf zoiets opzetten.
Nog dezelfde dag stond de campagne 'De schrijver, de vrouw' in de steigers, waarover Vezo het bedrijf direct achter zich kreeg. Hierin zet de uitgeverij acht auteurs in de spotlights. Vijf Nederlandse: Mensje van Keulen, Maartje Laterveer, Vonne van der Meer, Nelleke Noordervliet en Niña Weijers. En drie buitenlandse: Nino Haratischwili, Elizabeth Jane Howard en Hilary Mantel. Ieder van hen figureert met een titel uit hun oeuvre in abri's door heel Nederland, in advertenties in landelijke media (zowel hun fysieke uitgave als hun websites), op sociale media en pos-materiaal voor de boekhandel.
'We zochten een mix van auteurs die al lang schrijven en jonge auteurs', verklaart Vezo de keuze. 'Ze hebben gemeen dat ze allemaal een krachtige stem hebben. Het is niet in de eerste plaats bedoeld om pas verschenen titels te promoten. De Cazulets-serie van Elizabeth Jane Howard loopt al een tijdje. En voor Niña Weijers gaat het om De consequenties, die in 2014 verscheen. En niet haar nieuwe roman Kamers, antikamers die in mei uitkomt.'
De uitgeverij verwacht ook niet de voor een uitgeverij behoorlijke investeringen terug te verdienen. 'De campagne is eerder een statement. Wij willen er een aantal vrouwelijke auteurs mee belichten die wij belangrijk vinden. Maar het is natuurlijk wel fijn dat de boekhandel zo enthousiast is. Toen we de campagne presenteerden op onze gebruikelijke sneak preview, kregen we alleen maar lovende reacties.'
De keuze van het Boekenweekthema riep dit jaar zeldzaam hoogoplopende discussie op. Direct na bekendmaking van 'De moeder de vrouw', naar het gedicht van Martinus Nijhoff, bleek Vezo lang niet de enige die er vraagtekens bij zette. Hoe ouderwets kon de CPNB zijn, was de breed gedeelde teneur op sociale media, dat het vrouwen met moederschap associeerde? Dat het geschenk en essay door twee mannen, respectievelijk Jan Siebelink en Murat Isik, werd geschreven, voelde daarbij als een trap na.
Alle media stonden stil bij de ophef. Er was een petitie die door de honderden auteurs werd ondertekend. Op de deur van de CPNB werd zelfs de tekst ‘Conservatieve Patriarchale Nuffige Barbaren’ gespoten. En er ontstond overleg tussen vertegenwoordigers van de boze auteurs en de marketeers om te proberen 'een positieve wending te geven aan de commotie', zoals de CPNB het noemde. Dat leidde tot de belofte van de laatste om een extra gedicht door een vrouwelijke auteur te laten maken en vanaf heden de opdracht voor de actietitels van de Boekenweek evenredig aan mannen en vrouwen te gunnen.
Nu de uitgeverijen hun voorjaarscatalogi naar de boekhandel hebben gestuurd, is het mogelijk te zien hoe uitgeverijen op dit gevoelige thema inspelen. Een aantal blijkt, net als Atlas Contact, 'de moeder de vrouw' anders te hebben geïnterpreteerd: als een mogelijkheid om – mede met het oog op Internationale Vrouwendag op 8 maart – sterke vrouwen onder de aandacht te brengen. Nijgh Cuisine brengt in dat verband bijvoorbeeld het kookboek Vrouwvolk van Marianne Pfeffer Gjengedal en Klaudia Iga Pérès, waarin de favoriete recepten van vrouwen als Coco Chanel en Björk zijn verzameld.
Vantilt zet opnieuw de twee 1001 vrouwen-boeken van Els Kloek in de etalage. 1001 vrouwen uit de Nederlandse geschiedenis en het net verschenen 1001 vrouwen in de 20e eeuw kregen beide een volle pagina in de voorjaarscatalogus. Daarnaast verschijnt in februari De ongehoorde helft. De eerste vrouwen op het politieke pluche van Paul van der Steen: een nieuwe titel over het eerste vrouwelijke staatshoofd, burgemeester, staatssecretaris, minister, en commissaris van de koningin.
'Mijn eerste reactie op het thema was ook: gênant en denigrerend', licht uitgever Marc Beerens toe. 'Maar daarna dacht ik: frappez toujours, natuurlijk kan ik hier wat mee. Kloek laat in haar boeken juist zien welke belangrijke rol vrouwen in de Nederlandse geschiedenis hebben gespeeld. Dat blijven we benadrukken. Alleen niet met de slogan van de CPNB. Ik kan het niet over mijn hart krijgen die te gebruiken. Daarom dopen we het thema om tot: "Vrouwen in de Nederlandse geschiedenis".'
Of ook uitgeverij Cossee protesteert tegen de keuze van het thema, mag de lezer zelf uitmaken. De uitgeverij brengt een heruitgave van De biecht van Marianne Philips (1886-1951) én haar Boekenweekgeschenk van 1950: De zaak Beukenoot – nota bene in de oorspronkelijke vormgeving. Het eerste boek past in een reeks herontdekte klassiekers van Nederlandse schrijfsters waar werk van Ida Simons, Dola de Jong, Josepha Mendels en A.H. Nijhoff is ondergebracht. Het tweede is bedoeld als knipoog.
'Marianne Philips stond al in de planning', vertelt Cossée. 'Na het succes van de boeken van Ida Simons, die ik had meegenomen uit het huis van mijn moeder toen we dat moesten leegruimen, brengen wij elk jaar een ten onrechte vergeten schrijfster, die zij graag las. Een boekverkoper noemde die reeks ooit: "uit de boekenkast van mijn moeder". Vanwege het Boekenweekthema presenteren wij deze boeken nu ook onder deze naam. Door alle commotie rondom het thema wilden we toen ook De zaak Beukenoot in onze Broekzakbibliotheek brengen. Om te laten zien dat ook vroeger al vrouwen goed genoeg waren om het Boekenweekgeschenk te schrijven – en omdat klassenjustitie, waar het boek over gaat, nog steeds voorkomt. Marianne Philips stuurde het in de voor de prijsvraag die CPNB toen organiseerde.'
Maar of dat een protest is? 'Dat laat ik in het midden', zegt ze. 'Je kunt deze uitgave interpreteren als: zo’n mannelijke voorkeur als de CPNB nu heeft, hadden ze niet altijd. Maar het kan ook een steun in de rug zijn, omdat we laten zien dat er altijd goede vrouwelijke schrijfsters zijn geweest en dat ze de moeite zijn om te herlezen. Want je moet een boek natuurlijk op zijn eigen merites beoordelen en dan blijken beide boeken nog heel interessant te zijn. De biecht is een van de eerste romans in de Nederlandse literatuur die ingaat op het belang en de gevolgen van psychotherapie.'
Daarnaast brengt Cossee als enige uitgeverij een boek over het gedicht waaraan de CPNB het motto ontleende: het essay De moeder de vrouw. Mythe en misverstand rond het beroemde gedicht van Martinus Nijhoff van Andreas Oosthoek. 'Hij beheert de nalatenschap van Nijhoff. Toen de CPNB hem om toestemming vroeg en er zo veel opschudding ontstond, wilde hij dit essay schrijven. Natuurlijk, reageerden wij, graag. Het is tegelijk een soort voorpublicatie van een groter boek in voorbereiding over de familie Nijhoff.'
Toch zijn de uitgeverijen die zich afzetten tegen het gekozen thema in de minderheid. Er zijn weliswaar meer sterke vrouwen-boeken. Denk aan Benoîte Groult, van wie Meulenhoff haar succesroman Zout op mijn huid herdrukt en het Iers dagboek uitgeeft. Maar er wordt lang niet altijd de link met de Boekenweek. Thomas Rap meldt in zijn catalogus alleen dat Wat zou Cleopatra doen? Levenslessen van 50 uitzonderlijke vrouwen van Elizabeth Foley en Beth Coates op 7 maart verschijnt. Daags voor de Internationale Vrouwendag dus. Boom koppelt De liberale strijd voor vrouwenkiesrecht van Fleur de Beaufort en Patrick van Schie alleen aan de herdenking van het eeuwfeest van het vrouwenkiesrecht.
De meeste uitgeverijen lijken het thema klassiek aan te pakken. Bijvoorbeeld met speciale bundelingen en bloemlezingen die het gekozen thema een op een vertalen en waarvan de verkoop moet pieken tijdens de Boekenweek zelf. Er is de al eerder aangekondigde essaybundel Wolf, die Maartje Laterveer samenstelde voor Atlas Contact over de vraag: wat maakt de vrouw? Dertien uiteenlopende essayisten, van Marja Pruis tot Naema Tahir, werken eraan mee. Maar de gebruikelijke thematische bundelingen overheersen.
Kampioen is Prometheus die een proza- en een poëziebloemlezing brengt. Isa Hoes bracht de mooiste verhalen bijeen in Mijn moeder is..., Ester Naomi Perquin de gedichten in Wij zijn de menigte die moeder heet. Maar de uitgeverij is de enige niet. Voor Meulenhoff verzamelden Eva Kelder en Annemarie de Gee nieuw geschreven verhalen over moeders in Ik, moeder. Manon Duintjer liet voor Ambo|Anthos overwegend non-fictieauteurs in Wat ik van mijn moeder leerde vertellen over, inderdaad, wat zij van hun moeder hebben geleerd. En Querido verzamelde de beste verhalen, liedjes en gedichten over moederschap van Annie M.G. Schmidt: Moeder, loop toch niet zo mank.
Daarnaast zijn er de boeken die hoe dan ook zouden verschijnen, maar die – soms met enig kunst- en vliegwerk – binnen het thema passen en daarom tot Boekenweek-titel worden verheven. Voorbeelden: de roman Een liefde, in gedachten van de Duitse schrijfster Kristine Bilkau (Cossee), de biografie Samenloop van omstandigheden van de acteur Saman Amini (Xander), de nieuwe essaybundel van Marja Puis Oplossingen – Het leven, mijn handreiking (Nijgh & van Ditmar) en het definitieve moeder en zoon-boek Klaar van F. Starik (Nieuw Amsterdam).
Er zijn natuurlijk de heruitgaven. Zo brengen zowel Querido als Podium werk van de dit jaar overleden Renate Dorrestein onder de aandacht. De eerste bundelt onder de titel De moeder de vrouw de romans Ontaarde moeders en Mijn zoon heeft een seksleven en ik lees mijn moeder Roodkapje voor. De tweede herdrukt De stiefmoeder. Podium herlanceert daarnaast Ik omhels je met duizend armen van Ronald Giphart. Een andere heruitgave is bijvoorbeeld de midprice-editie van Jij bent niet zoals andere moeders van Angelika Schrobsdorff (Nieuw Amsterdam).
En er is lopend fonds met een relevante thematiek dat opnieuw onder de aandacht wordt gebracht – en mogelijk met extra korting in te kopen. Wereldbibliotheek wijst de boekhandel bijvoorbeeld op het bestaan van Mijn moeder en haar zoon van Markus van der Graaff, Tussen april en november van Tomas Espedal en Het behouden kind van Janneke Holward. Soms lijkt het er daarbij op alsof een uitgeverij alles op alles heeft gezet om maar iets te brengen. Zo heeft Leopold het 'mooiste kinderboek voor de Boekenweek' in huis: En toen Sheherazade, en toen van Imme Dros.
Toch zijn er uitgeverijen die de Boekenweek ogenschijnlijk aan zich voorbij gaan. De Arbeiderspers, Athenaeum-Polak & van Gennep, Balans, De Bezige Bij, A.W. Bruna en haar literaire imprint Signatuur, BBNC, de Fontein, Gottmer, KokBoekencentrum enzovoorts. Het aantal uitgeverijen waarvan de voorjaarscatalogus geen enkele verwijzing naar de Boekenweek bevat is legio – al heeft De Bezige Bij wel Boekenweekgeschenkauteur Jan Siebelink in huis. Is dat een teken dat het thema te gevoelig is?
Welnee, bezweert Arbeiderspers-uitgever Peter Nijssen. 'Het thema is altijd zo ruim geformuleerd dat iedereen wel iets in het fonds heeft dat erbij past en we zijn allemaal opportunistisch genoeg om geen principiële bezwaren te hebben. Maar die brede formulering is tegelijk de zwakte van ieder Boekenweekthema. Je kan er zó veel onder brengen dat er al gauw overkill optreedt. Je moet dan alleen iets doen als een goed idee hebt. Sommige jaren hadden we die, dit jaar niet. En natuurlijk gaan we, buiten de catalogus om, bestaand fonds opnieuw promoten bij boekhandel en publiek. Denk aan een titel als Magdalena van Maarten 't Hart, waar al 120.000 exemplaren van zijn verkocht.'
Ook voor De Bezige Bij telt het economisch argument. 'Inmiddels weten we van eerdere Boekenweken dat uitgaven rondom het Boekenweekthema geen extra uplift krijgen qua verkoop in die week', zegt pr-medewerker Soesja Schijven. 'De voorgaande jaren hebben wij ook geen herdrukken uit de backlist gemaakt die passen bij het thema. Daarnaast hebben we met Siebelink en zijn backlist genoeg moois om mee voor de dag te komen. Denk ook aan een aantal toepasselijke nieuwe uitgaven.' Zij wijst in dat verband op Moeders lichaam van Joris van Casteren, maar die titel is (in de najaarsaanbieding) nooit in verband gebracht met de Boekenweek.
(Eerder gepubliceerd in Boekblad magazine, dec 2018)
Geen opmerkingen:
Een reactie posten