zaterdag 11 augustus 2012

Boekenmusea: Tijl Uilenspiegel, held van velen (Knack)


Aflevering 6. Het Tijl Uilenspiegelmuseum belicht de literaire held vanuit alle invalshoeken. Dus ook de extreem rechtse.

Kinderen kunnen hun lol op in het Tijl Uilenspiegelmuseum in Damme. Een lachspiegel laat hen zien hoe de held uit de Middeleeuwse volksverhalen de mens naar zichzelf wil laten kijken. Op zolder kunnen ze moderne kinderboeken lezen die op Tijls avonturen zijn gebaseerd. En zich laten fotograferen als de schelm in een van zijn beroemdste streken: het verhaal waarin Tijl achterop bij zijn vader op een paard zit en iedereen zijn achterste laat zien. Omdat iedereen hem daarom naroept, toont hij zijn vader hoe hij onterecht wordt uitgescholden.
De voor een letterkundig museum ongewone aandacht voor kinderen is niet het enige opvallende pluspunt. Het Tijl Uilenspiegelmuseum is een voorbeeldig museum. Het geeft aandacht aan alle aspecten van het archetypische personage: de ontstaansgeschiedenis, de historische context, de drukgeschiedenis, de twee belangrijkste schrijvers Hermann Bote en Charles De Coster, verwante auteurs en de vele manieren waarop Tijl is geclaimd. Het laat originele uitgaven zien en moderne verbeeldingen van de verhalen. Er zijn video’s te zien en spelletjes te spelen. En dat alles aantrekkelijk en hedendaags vormgegeven.
Behalve volledig is het museum ook eerlijk. Zoals sommige biografen hun held soms te veel vereren, doen ook musea gewijd aan één persoon of personage dat. Maar het Tijl Uilenspiegelmuseum heeft er geen enkele moeite mee te erkennen dat de werkelijke nar niet in Damme is begraven, zoals men eeuwenlang dacht. Evenmin verbloemt het dat de belangrijkste impuls voor het voortbestaan van de Tijl-mythe tegenwoordig een commerciële is. Precies zoals in Damme gebeurt: hoeveel kroegen en restaurants zetten Lamme Goedzak of Nele niet in om toeristen te lokken?
De grootste groep bezoekers zijn allicht de liefhebbers van oude boeken, die toch al in groten getale naar het boekendorp boven Brugge trekken. Het museum bezit veel mooie exemplaren. Fragmenten uit een vijftiende eeuwse uitgave. Een Deense editie waaraan de vertaler eigen verhalen heeft toegevoegd. Een bewerking van Neerlands’ beroemdste kinderboekenschrijver J.C. Kievit. En natuurlijk de zogeheten Valse Broer Jansz-uitgave uit 1628, waarin Tijl Uilenspiegel voor het eerst een Dammenaar heet te zijn.
De meeste aandacht gaat naar de beroemdste Belgische bewerking van Tijl Uilenspiegel: de in het Frans geschreven roman van Charles De Coster, waarvan het museum veel documenten toont. In zijn La Légende et les Aventures héroïques, joyeuses et glorieuses d'Ulenspiegel et de Lamme Goedzak au pays de Flandres et ailleurs – zoals de officiële titel luidde in 1867 – veranderde de schelm in een vrijheidstrijder tegen onrecht en verdrukking ten tijde van de Spaanse overheersing. In kleine kring was zijn werk een sensatie, maar de grote doorbraak kwam pas na zijn dood in 1879.
Voor een breder publiek is de uitgebreide collectie, soms hoogst curieuze Uilenspiegeliana minstens zo interessant. Nadat De Coster van Tijl dé Vlaamse held bij uitstek maakte, probeerde iedere politieke stroming hem voor hun karretje te spannen. Zo werd Tijl communist, flamingant, nationaal socialist en – bij Hugo Claus’ bewerking uit 1965 – nihilist, die het failliet van de moderne waarden aankondigt. Een satirisch tijdschrift in DDR, met een oplage van 600.000 exemplaren, heette naar de schelm, maar het blad van de jonge nationaal socialist net zo goed.
(Eerder gepubliceerd op Knack.be, 10 aug 2012)

Geen opmerkingen: